Günümüzde yolcu uçaklarının ortalama iniş hızı saatte 240- 260 km civarında. Bu yüksek hıza bir de uçağın ağırlığını eklediğimizde durumun ciddiyeti ortaya çıkmakta. Bir Airbus A320 uçağının maksimum iniş ağırlığı ortalama olarak 65-70 ton civarında. Farklı bir örneğe değinecek olursak Airbus A380-800 kargo uçağı 420 ton, yolcu uçağı versiyonu ise 390 ton ağırlık ile iniş yapıyor.
Peki saatte 260 km ile piste inen 390 tonluk bir uçağı durdurmayı nasıl başaracağız?
Spoiler ve Speed Brake Kullanmak;
Spoiler
Hava taşıtlarına etki eden kaldırma kuvvetini (lift) azaltmak amacıyla kullanılan kontrol yüzeyi. Çoğunlukla kanat üzerine yerleştirilen ve dikey eksende açılarak kanadın ilgili kısmındaki hava akışını bozan cihazlardır.
Speed Brake
Hava freni havacılıkta iniş sırasında sürüklenmeyi artırmak veya yaklaşma açısını artırmak için kullanılan bir tür uçuş kontrol yüzeyidir.
Frenler
Uçağın durdurulmasını sağlayan en önemli sistem ana iniş takımlarının tekerleklerinde bulunan fren sistemidir. Modern uçaklarda da aynı arabalardakine benzeyen disk frenler kullanılmaktadır. Fakat otomobillerde genelde bir disk bulunurken uçaklarda 4 ya da daha fazla sayıda disk bulunmaktadır. Çünkü bir disk üzerinden emilebilecek enerji bir otomobili durdurmaya yeterken büyük bir uçağı durdurmak için bir diskten daha fazlası gereklidir. Kısa pistlere inmek ya da kalkıştan vazgeçip acil frenleme yapmak gibi durumlarda frenler çok fazla yüke maruz kalır ve aşırı ısınabilir. Büyük uçaklara çok sayıda tekerlek konulmasının sebebi bu yükleri daha fazla tekerleğe dağıtarak frenlerin aşırı ısınmasını mümkün olduğunca önlemektir.
Frenleme verimini daha da arttırmak için uçaklarda ayrıca anti-skid sistemi kullanılır. Kabaca otomobillerde tekerleklerin kilitlenmesini önleyen ABS sistemine benzetebiliriz. Anti-skid sistemi inişten sonra tekerleklerin dönüş hızına bakar. Eğer bir tekerleğin diğerlerinden daha yavaş döndüğünü görürse o tekerleğe uygulanan frenlemeyi azaltır. Anti-skid yağmurlu, karlı, buzlu hava koşullarında frenleme verimini olukça yüksesltir.
Pilotlar Frenlemeyi Nasıl Yapıyor?
Uçaklarda frene basmak otomobillerden biraz farklı. Uçaklarda da fren için pedallara basılması gerekiyor ancak 2 adet pedal var. Sağ pedal sağ iniş takımındaki tekerlekleri frenliyor, sol pedal ise soldakileri. Ayrıca frenleme için pedalın ortasına değil üst kısmına basmanız gerekiyor. Sağ ve sol tekerleklere farklı frenleme yapmamızı sağlayan bu sisteme “differential braking” deniliyor.
Thrust Reversers ( Ters İtiş Sistemi )
Thrust reversal, adından da anlaşıldığı üzere, motorların sağladığı itiş gücünün yönünü tersine çevirir.
Motorların arkasında çıkmakta olan yüksek basınçlı hava, mümkün olduğunca, uçağın gidiş yönüne doğru püskürtülmeye başlar.
Bu sayede hem uçaklar çok daha kısa bir süre içerisinde durabilir, hem de iniş takımlarında bulunan fren mekanizmasının üzerine binen yük azaltılır.
