Perdövites ya da stall; Havacılıkta sık sık adını duyduğumuz bir kavramdır. Bugün ucakkazalari.com uzmanları Uçaklarda Stall:
- Stall Nedir?
- Uçaklar Neden Stall Durumuna Düşer?
- Uçaklar Stall’dan Nasıl Kurtulur?
- Stall’ın Tehlikeleri
- Stall’ı Etkileyen Faktörler
hakkında sizler için detaylı bir yazı hazırladı. Yazımız ile aklınıza takılan her soruyu bize yorum olarak iletebilirsiniz, en kısa süre de dönüş yapacağız.
Uçaklarda Stall Durumu: Stall Nedir?
Perdövites ve stall olarak bildiğimiz kavram, akışkanlar dinamiğinde, bir akışanla hareket eden bir cisme etki eden taşıma kuvvetinin hücum açısından kritik değeri geçmesi, bu durumdan dolayı azalması ya da yok olması sonucu, cismin akışkan içinde tutunamaması için kullanılır. Fransızca kökenli bir kelime olan bu kavram ”perte de vitesse (hız düşmesi) olarak bilinir.
Stall havacılıkta beklenmedik ve yaşanması en tatsız olaylardan biridir. Pilotaj hatası ya da uçakta yaşanan bir durumdan dolayı uçak stall’a kalabilir. Peki Stall nasıl oluşur? Gelin beraber bu sorunun cevabına bulalım.
Stall Nasıl Oluşur? Stall’ın Oluşma Süreci Nasıldır?
Minimum uçuş hızı 50 knot 92kp/h olan bir uçağı düşünelim. Bu uçağın hızının uçuş esnasında 50kt’nin altına düşmemesi gerekir. Düştüğü durumda kanatlar kaldırma kuvveti elde edemeyeceği için uçak spin atarak düşmeye başlayacaktır. Bu durum güzel bir stall örneğidir.
Daha detaylı anlatmak gerekirse: Uçak kanatları bir uçuş sırasında hava ile belirli bir açıdan karşılaşır. Buna ”hücum açıları” denir. Uçakta yaşanan bir durumdan dolayı ”hücum açısı” arttırıldığında, kanatların alt ve üst yüzeyleri arasında girdaplar ve akım sorunları yaşanmaya başlar.
Bu oluşan girdaplar belirli bir titreşim seviyesini geçtiğinde, kanatlar taşıma kuvvetini devam ettiremez hale gelecektir. Uçağın minimum hızı olması gerekenin daha altına inmiş olur.
Uçaklar bu durumlarda havada dengelerini koruyamaz ve hızları da düşmeye başlar.
Uçaklar Stall Olma Durumundan Kurtulabilir Mi? Nasıl Kurtulur?
Stall sırasında uçağın kanatlarında yaşanan kontrol kaybı türbülansa neden olabilmektedir. Türbülans, bildiğimiz gibi uçakta titreme ve sarsıntı başlamasına sebep olur. Bu sırada uçakta yer alan ”stall uyarıcı” ışık ve ses sistemleri devreye girer. Bilinen en yaygın yöntem stall’dan kurtulmak için hücum açısını azaltmak ve motor gücünü arttırmaktır.
Bazı uçaklarda stall durumu için otomatik bir lövye bulunur ve bu lövyelerle stall durumu yönetilir. Yönetilen sistemleri ise alt kısımda sizler için belirttik.
- STALL TRIP (Stall Şeriti): Kanatların köküne yakın bir noktada yer alan ince plaka, hücum açılarının bulunduğu bölgede yer alan havayı dengesiz hale getirerek, stall durumunun oluşmasına neden olabilir. Kanatçıklar bu levye ile kontrol edilerek stall kontrol altına alınabilir.
- (Burkulmuş Kanat): Kanat kökü, kanat ucuna göre yüksek bir seviyeye getirilir.
- (Değişen Kesitli Kanatlar): Her uçakta yer alamasa da yer aldığı uçaklarda kanatların gövdeye yakın kısmında, yüksek hızlar için kullanılan kanat kesitleri kullanılır. Düşük hız kesitine sahip kanat gövdeye yakın olandan geç stall olacağı için, başlangıçta bu noktalar kullanılabilir.
- (Levye Sarsıcı): Stall sırasında pilotun levyesini sarmaya yarar.
- (Levye İtici): Pilot’u stall’a karşı uyarır. Pilotun müdahale etmediği durumlarda levye hareket ederek uçağın burnunu yere yönlendirir.
Stall’a Neden Olan Durumlar Hangileridir?
Uçakların stall durumuna düşmesine neden olan temel faktörler ise şunlardır:
- Yatış Açısı
Uçakların yatay durumdaki stall hızları ile yatış durumunda olan stall hızları farklıdır. Düz uçuşta daha düşük seviyelerde olan stall ani ve hızlı bir yatış sırasında daha yüksek sıralarda da gerçekleşebilir. - Türbülans
Havada yaşanan bir türbülans, uçakların normalde stall hızından çok daha yüksek hızlarda olmasına rağmen, sorunlara neden olabilir. Özellikle iniş sırasında yaşanan hava türbülansları, stall ile sonuçlanabilir. Uçaklar bu nedenle iniş sırasında olması gereken hızdan daha yüksek yol alabilirler. - Ağırlık
Uçakların ağırlıklarına göre stall hızları değişir. - Uçak Aerodinamiği
Uçakların ağırlık merkezlerinin stall’a doğrudan etkisi bulunur. - Flaplar:
Flaplar stall olma hızını düşürür, Özellikle iniş sırasında faydalıdır. - Süratsız Kalma
Uçakların belirli bir süratsız kalma hızları bulunur. Bu hızın altında kaldırma kuvveti azalır ve stall gerçekleşebilir. - Buzlanma
Uçuş için en tehlikeli durumlardan birisi kanatların yüzeyinde oluşan buzlanmalardır. Hava akımını doğrudan etkiler ve uçuş için tehlikeli sonuçlar doğurabilir.
